Το καλάθι και το δόρυ (Λίγα λόγια για τη φροντίδα ως ουσία του μετα-ανθρώπινου)

Η φεμινίστρια συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Ursula Le Guien (Ούρσουλα Λε Γκεν) είπε κάποτε ότι η αντίσταση κι η αλλαγή συχνά ξεκινούν από την τέχνη. Ίσως γιατί η τέχνη είναι ένας μοχλός αυτοσυνείδησης. Κι αυτή η αυτοσυνείδηση σήμερα μοιάζει πιο απαραίτητη από ποτέ προκειμένου να πραγματοποιηθεί μια ουσιαστική αλλαγή που θα βάλει τέλος στην ασυδοσία και την ασέβεια του ανθρώπου απέναντι στη φύση, πριν το βάλει ―βίαια και ορμητικά― η ίδια η φύση.

Η επιμελήτρια της Διεθνούς Έκθεσης της φετινής 59ης  Μπιενάλε της Βενετίας Cecilia Allemani (Σεσίλια Αλεμάνι) επιλέγει ως έμπνευση για μία από τις χρονο-κάψουλες της ―αφιερωμένης στο μετα-ανθρώπινο― έκθεσής της The Milk of Dreams (Το γάλα των ονείρων), ένα μικρό δοκίμιό της Le Guin με τίτλο The carrier bag theory of fiction (Η βασισμένη στην τσάντα μεταφοράς θεωρία της μυθοπλασίας).

Lee Bul, Drawing for After Bruno Taut, 2006

Στο δοκίμιο αυτό η σπουδαία συγγραφέας οραματίζεται μια νέα ανάγνωση της ιστορίας του πολιτισμού όπου άξονας ανάπτυξης δεν θα είναι πια το όπλο αλλά χρηστικές κατασκευές μεταφοράς: η τσάντα, ο μάρσιππος, το καλάθι, το σκεύος, το πουγκί, το δοχείο, ο αμφορέας, το σακί, το δίχτυ, το κουτί. Οι περιέκτες που κουβαλούσαν οι άνθρωποι ―και κυρίως οι γυναίκες― για να θρέψουν, να αποθηκεύσουν, να φροντίσουν, να προστατέψουν, να μαγειρέψουν, να δωρίσουν και γενικότερα να προσφέρουν και να ανταλλάξουν, υπήρξαν

εξίσου απαραίτητοι στην ανθρώπινη επιβίωση, συναλλαγή και ανάπτυξη των κοινωνιών όσο και τα όπλα, μας λέει.

Πέραν από τον καταφανή της εικονιστικό συμβολισμό, η θεωρία της «τσάντας μεταφοράς» πιστεύω ότι εμπεριέχει στον πυρήνα της την έννοια του μετα-ανθρώπινου:

Εάν στην προτεινόμενη αυτή ανάγνωση της ανθρώπινης ιστορίας ο πολιτισμός μετακινεί το κέντρο του από την άγρια και ηρωική αφήγηση του πολέμου στην τρυφερή και συμπονετική αφήγηση της φροντίδας και της αλληλεξάρτησης, αυτό συνεπάγεται και την μετακίνηση του κέντρου θέασης του κόσμου από τον άνθρωπο στο οικοσύστημα. Και για να είμαστε πιο ακριβείς δεν πρόκειται πλέον για ένα κέντρο αλλά για πολλά. Άρα μιλάμε για μια νέα μη ανθρωποκεντρική αντίληψη του υποκειμένου.

«Δεν είμαστε όλοι άνθρωποι», λέει η Rosi Braidotti, «ή δεν είμαστε το ίδιο άνθρωποι ―όχι αν λέγοντας «άνθρωπος» αναφερόμαστε στο κυρίαρχο όραμα του Υποκειμένου ως λευκό, αρσενικό, ετεροφυλόφιλο, αστικοποιημένο, άρτιο σωματικά, που μιλάει κάποια από τις κυρίαρχες γλώσσες και κάνει κουμάντο στις γυναίκες και τα παιδιά.(…)» Η κατασκευή του κυρίαρχου υποκειμένου ―μια κατασκευή που μεθοδεύτηκε από την πατριαρχία, αποκρυσταλλώθηκε στις απαρχές τη νεωτερικότητας και μέσω φυσικοποιήσεων, σεξουαλικοποιήσεων, και φυλετικοποιήσεων δημιούργησε πλήθος «άλλων»― σηματοδότησε την ανθρωπόκενο, εποχή της πολεμοχαρούς, τεχνολογικής και εντέλει καταστροφικής παρέμβασής του ανθρώπου στη φύση.

Η θριαμβική έξοδος από την εποχή αυτή ―που θα ορίσει την ιδεατή μετα-ανθρώπινη συνθήκη― σημαίνει τη διάλυση του κυρίαρχου υποκειμένου σε αναρίθμητες υποκειμενικότητες που αξιώνουν τον ίδιο σεβασμό. «Το μετα-ανθρώπινο», μας λέει η N. Katherine Hayles, «δεν είναι το τέλος της ανθρωπότητας αλλά το τέλος μιας συγκεκριμένης αντίληψης του ανθρώπου».

Εάν μια ουτοπική μετα-ανθρώπινη συνθήκη είναι η συνθήκη της ειρηνικής συμβίωσης και αλληλοσεβασμού όλων των υποκειμενικοτήτων ―βιολογικών και μη, ανθρώπινων και μη ανθρώπινων, Φρανκενστάιν και τέρατος― τότε η ιστορία, ή καλύτερα οι ιστορίες της, θεμελιώνονται όχι πια στο επιθετικό δόρυ, το καλάσνικοφ και τα πυρηνικά οπλοστάσια αλλά στο καλάθι με τα φρούτα, το μπολ με τα σοκολατάκια και στα πακέτα ανθρωπιστικής βοήθειας, στο δοτικό δοχείο φροντίδας, αλληλεγγύης και προσφοράς.