William Kentridge • Η τέχνη της διαδικασίας και η διαδικασία της τέχνης

William Kentridge, Video still from Notes Towards a Model Opera, 2015.Three channel HD film; 11 minutes 14 seconds. Courtesy the artist © William Kentridge

Στα όρια γνώσης και διαίσθησης η τέχνη του Kentridge υπήρξε πάντα μια ελεγεία στην μεταβλητότητα των πραγμάτων, τις ανύποπτες πηγές έμπνευσης, τις δυναμικές του σφάλματος και το παιχνίδι ανάμεσα στο συγκεκριμένο της γλώσσας και της αφηρημένης ιδέας που πασχίζει για μορφοποίηση.

Γιος μαχητικών δικηγόρων για τα δικαιώματα των μαύρων στο Γιοχάνεσμπουργκ –ο πατέρας του υπήρξε εκπρόσωπος του Nelson Mandela ανάμεσα σε άλλες τεράστιες προσωπικότητες κατά του απαρτχάιντ— βαθιά ευαισθητοποιημένος από νωρίς απέναντι στην ανθρώπινη αδικία και τον συστημικό ρατσισμό, ο Kentridge  χρησιμοποιούσε πάντα την τέχνη ως χώρο διαμαρτυρίας απέναντι στην απάνθρωπη εκμετάλλευση της Αφρικής από τη Δύση.

William Kentridge, Video still from De como não foi ministro d’estado, 2012. Film, digital; 2 minutes and 2 seconds. Courtesy the artist © William Kentridge

Καθότι το έργο του είναι βαθιά βιωματικό, με πηγές έμπνευσης από την επιτελεστικότητα της γονικής δικηγορίας μέχρι τα άγρια τοπία και την ακόμα αγριότερη ιστορία της Νοτίου Αφρικής, η πρακτική του μοιάζει να μην υπακούει σε κανόνες, αλλά να ελίσσεται με την οργανικότητα ενός ακατάπαυστου αυτοσχεδιασμού στα όρια της αυτοαναφορικότητας. Σ’ αυτό βοηθά ο πλούτος του καλλιτεχνικών του μεθόδων, αφού πριν αφιερωθεί στις εικαστικές τέχνες είχε περάσει και από θέατρο και κινηματογράφο.

Συγκεκριμένα, επιστρέφει συχνά στο θέμα της «αποτυχίας» και στο πώς αυτή τον οδήγησε στην εξέλιξη των πρακτικών του, καθότι στις εικαστικές τέχνες γύρισε αφού –σύμφωνα με τα λεγόμενά του― είχε αποτύχει και ως ζωγράφος, και ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης.

William Kentridge, Colleoni, 2021. Hand-woven mohair tapestry, 350 x 300 cm. Courtesy the artist © William Kentridge

Το πολυδιάστατο μέσον του, που απαρτίζεται από σχέδιο, κολάζ, εγκαταστάσεις, ταπισερί, αναλογικό ή ψηφιακό φιλμ, ήχο και performance, έχει τέτοια συνοχή, που αποδεικνύει ότι ακόμα κι αν ο διαρκής αυτοσχεδιασμός είναι κεντρικό στοιχείο της δουλειάς του, ο εσωτερικός έλεγχος δεν χάνεται ποτέ.

Η επιδεξιότητα, η ακρίβεια κι η ευαισθησία με τις οποίες διαχειρίζεται τα εργαλεία του κέρδισαν ακόμα και την αυστηρότατη Rosalind E. Krauss. Σ’ ένα από τα διασημότερα δοκίμιά της πάνω στις μεταμοντέρνες καλλιτεχνικές πρακτικές, η κορυφαία Αμερικανίδα θεωρητικός αντιτάσσει την συνεπή στους στόχους της  πολυμεσικότητα του Kentridge στον επιφανειακό, αποσπασματικό και καπιταλιστικό χαρακτήρα αυτού που ονομάζει μεταμεσική συνθήκη ―τη διάσπαση δηλαδή του ενιαίου, μοντερνιστικού, καλλιτεχνικού μέσου στα σύγχρονα πολλαπλά ψηφιακά.

William Kentridge, Video still from Waiting for the Sibyl, 2020. Single channels HD film; 9 minutes 59 seconds. Courtesy the artist © William Kentridge

Η αναδρομική έκθεση του William Kentridge στη Royal Academy είναι ―όπως αναμενόταν― η πεμπτουσία του ολικού έργου τέχνης. Χωρίς ποτέ να χάνει το θεματικό του κέντρο  –ή χάνοντας το εσκεμμένα― ο καλλιτέχνης ακροβατεί από το στούντιο στην αίθουσα προβολής και από την θεατρική σκηνή στο γλυπτικό διευρυμένο πεδίο αιχμαλωτίζοντας το κοινό σε ένα είδος FOMO (Fear of Missing Out).

Λουλούδια, δέντρα και πουλιά από κάρβουνο που ζωντανεύουν, σείονται και μεταμορφώνονται, σελίδες που πετούν, παράδοξα αποφθέγματα, θάλασσες από σκιές και σημειώσεις πάνω σε παλιακούς χάρτες αφηγούνται την αέναη οδύσσεια της δημιουργικής διαδικασίας. Κάθε ελάχιστη κίνηση αφήνει πίσω ίχνη που με τη σειρά τους ενεργοποιούν κάτι άλλο, σαν ευαίσθητη εικαστική σπουδή της θεωρίας του Χάους, των ανύποπτων συνεπειών ακόμα και των πιο ανεπαίσθητων φυσικών διαδικασιών, της δημιουργικότητας του λάθους και των δυνατοτήτων του απρόσμενου, ή ως πικρή κριτική στις ανυπολόγιστες συνέπειες των αποικιοκρατικών και μετα-αποικιοκρατικών πολιτικών που κρατούν ακόμα δέσμια την Αφρική στο παρελθόν και τη Δύση.

William Kentridge, Enough of This Scandal, 2020. Indian ink on encyclopedia pages, 277 x 222 cm. The Cross Steele Family Collection © William Kentridge

Ο κόσμος του Kentridge είναι ένας κόσμος εν τη γενέσει, ένας φαύλος κύκλος τρυφερών ή γκροτέσκων μεταφορών ανάμεσα στο οικοσύστημά μας και τις επίπονες διαδικασίες της επικοινωνίας, της αυτογνωσίας, της συντροφικότητας, της ανεξαρτησίας, της φιλοδοξίας αλλά κυρίως της δημιουργίας. Κι όλα αυτά με αιχμηρό αυτοσαρκασμό, μαύρο χιούμορ, λευκή ενοχή, και, κυρίως, τεράστια αγάπη και ενσυναίσθηση για τον άνθρωπο και τη φύση.

 Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 11 Δεκεμβρίου 2022.

το κειμενο αυτο δημοσιευτηκε στο the art newspaper, greece στο τευχος οκτωβριου 2022