English
The beautiful bars — a cartography of borders
Borders, the porous places…
Τoni Morrison
We live in times when the idea of border is constantly at stake. Both in terms of country borderlines and regarding human identities, everything seems to belong in a broad discussion about boundaries and their overcoming. The boundaries of the state, the boundaries of nature, the boundaries of body and mind.
If the 20th century –ravaged by the bloody outgrowths of nationalist ideologies– left, towards its end, a promising ray of internationalism to emerge from the menacing perspective of globalisation, 21st seems, regrettably, to move in opposite directions.
The post-9/11 era erected new entrenchments that culminated in the refugee crisis of the last five years. The current pandemic -following the Brexit and the Mexican wall plan- has closed even more borders and opened at the same time more discussions about freedom.
The concepts of borders and limitations haunt Ikonomopoulou’s work through all her creative career. From works such as Eye Curtain (1995) or De Eerste Mens (1996) where the limitation is examined in the realm of vision, to the tender My Mother's Warmth (2001) where the contour of the knitted sweater –or the neck that warms/chokes– balances between care and restraint, her visual pursuits place several question marks in this direction.
In works such as the series Spaces Between Us (2004-2008) the intermediate spaces of people are treated both as separation and contact surfaces. They become grids, acquire entity, materiality and shape, are transformed and emphasised – revealing the actual concern of the artist over "boundaries" which, as she says, "she is not so interested in breaking them, as to observe them, understand them and highlight them". In other words, boundaries for Ikonomopoulou are challenges, research areas, sources for different creative perspectives and new lines of thought. Eventually, the notions of the border and in-between spaces are investigated in language as a primary contact surface.
In pieces like You on Me (2006) or Black Plegma (2007) the communicative procedure between “Me” and the “Other” is blurred, while words eventually create a fence, in an almost structuralistic approach where the language is revealed as utterly restrictive. In the same spirit Doubting Shoes (1998) with their blurred limits between affirmation and negation, pose questions of subjectivity in terms of territorialisation, while subjectivity as detachment from an interconnected world is investigated in Lucky Lines (2002) and Part of All (2002).
In the series Wallpapers (2013), the gesture of sending and receiving the Sunday newspaper indicates more than an affectionate mother-daughter communication. Ikonomopoulou’s intervention in Kathimerini’s issues, the Greek newspaper her mother used to send her, signifies a space between the public and the private, the personification of the public, the personal interpretation of the information.
If according to Gilles Deleuze information is the controlled system of the order-words used in a given society, then Ikonomopoulou’s newspaper works begin as notes on control to end up in a counter-information machine. In Embroidery Protest on News (2016) the embroidery transforms the news into something colourful and cheerful but at the same time opens a conversation on information patterns. Beyond the actual information, the newspaper’s structure forms specific ways of reading and understanding the news, creating specific importances and priorities. In Blocked (2017) the barbed wire that covers the news creates even more connotations on the new conditions of truth making – the limits of knowing– while a biomorphic decorative pattern in front of a sad newspaper title about the collapse of education, attempts an ironic Repair on News -10 (2020).
In a continuous fluidity and movement, Ikonomopoulou’s artistic research moves around several thematic centres, beyond representation, keeping all of her works connected through conceptual lines. Her artworks do not create specificities but are open to continuous renewal. Her artistic practice hence cannot be considered as linear but rhizomatic. Each new work evolves organically, just like it is happening in her Growing Care (2005-2010) series where the plants’ movements see no predetermined borders – constantly creating their own–as a glorious expression of freedom, the freedom of nature.
In this sense her new body of work, deriving from the multiple conceptual centres her previous ones has produced and adopting the more experimental and fragmental form of Études continue, transform and renew her research in the idea of border, connecting the fear of the Other and the desperate need for safety with the immense – limitless– amount of information we receive in a daily basis.
The newspaper becomes fence, barbed wire, sensitive nets and ropes while deceptively beautiful bars’ patterns cover its pages talking about the porosity and vulnerability of the notion of the border. Inspired by the masterly made colourful window grates the artist met and photographed in Mexico, she kept a constant dialogue with them. The elaborate biomorphic shapes born from this dialogue produce a mixed feeling of admiration and sadness: A bar, beautiful as it can be, always remains a sign of fear.
With her Fragments (2018) thus, all these problematics -old and new- are construed in the form of a disintegrated skein made of newspaper, the Deleuzian scheme for the Foucauldian “dispositif”. It is toward the construction of the dominance apparatus that constraints are beautified, while connotations of the almighty World Web -with its promises of knowledge and risk- generate brainstorming on post-truth and control.
To-Date, being a rhizomatic project rather than a linear genealogy of Ikonomopoulou creative course, emerges as a cartography of the chaotic contemporary net of information and borders implied through her artistic universe, offering at the same time a yarn, if not to get out of the labyrinth, then to decompose it.
Ελληνικα
Τα όμορφα κάγκελα — μια χαρτογραφία των ορίων
Borders, the porous places…
Toni Morrison
Στις μέρες μας μας η έννοια του ορίου διακυβεύεται διαρκώς. Τόσο όσον αφορά σε σύνορα χωρών όσο και σε ανθρώπινες ταυτότητες, όλα μοιάζουν να ανήκουν σε μια ευρύτερη συζήτηση γύρω από τα όρια και την αμφισβήτησή τους. Τα όρια των κρατών, τα όρια της φύσης, τα όρια του σώματος και του μυαλού.
Αν ο 20ος αιώνας -σημαδεμένος ανεπανόρθωτα από τα αιματηρά αποτελέσματα εθνικιστικών ιδεολογιών - άφησε προς το τέλος του να διαφανεί μια ελπιδοφόρα ακτίνα διεθνισμού, μέσα από την απειλητική προοπτική της παγκοσμιοποίησης, ο 21ος φαίνεται δυστυχώς, να κινείται προς αντίθετες κατευθύνσεις.
Η εποχή μετά το 9/11 δημιούργησε νέες οχυρώσεις που κορυφώθηκαν με την προσφυγική κρίση των τελευταίων πέντε ετών. Η τρέχουσα πανδημία -μετά το Brexit και τα σχέδια για το τείχος στο Μεξικό - έκλεισε ακόμη περισσότερα σύνορα ενώ άνοιξε ταυτόχρονα περισσότερες συζητήσεις για θέματα ελευθερίας.
Οι ιδέες του ορίου και του περιορισμού περιέχονται στη δουλειά της Μαρίας Οικονομοπούλου από τις απαρχές της δημιουργικής της πορείας. Από έργα όπως το Eye Curtain (1995) ή το De Eerste Mens (1996) όπου ο περιορισμός εξετάζεται στο πεδίο της (εν)-όρασης, μέχρι το τρυφερό My Mother's Warmth (2001) όπου το περίγραμμα ενός πλεχτού πουλόβερ - ή του λαιμού που ζεσταίνει/πνίγει - ισορροπεί ανάμεσα στη φροντίδα και τον περιορισμό, οι εικαστικές της αναζητήσεις θέτουν πολυάριθμα ερωτηματικά προς αυτή την κατεύθυνση.
Σε έργα από την σειρά Spaces Between Us (2004-2008) οι ενδιάμεσοι χώροι των ανθρώπων αντιμετωπίζονται τόσο ως διαχωριστικοί όσο και ως χώροι επαφής. Γίνονται πλέγματα, αποκτούν οντότητα, υλικότητα και σχήμα, μεταμορφώνονται και τονίζονται -αποκαλύπτοντας το πραγματικό ενδιαφέρον της καλλιτέχνιδος πάνω στα όρια τα οποία, όπως μας λέει η ίδια «την ενδιαφέρει όχι τόσο να τα σπάσει όσο να τα παρατηρήσει, να τα κατανοήσει και να τα υπογραμμίσει». Με άλλα λόγια, τα όρια για την Οικονομοπούλου είναι προκλήσεις, πεδία έρευνας, εναύσματα για καινούριες δημιουργικές προοπτικές και νέες σκέψεις.
Οι ιδέες του ορίου και των ενδιάμεσων χώρων φτάνουν να ερευνώνται και στη γλώσσα ως πρωταρχικό πεδίο επαφής. Σε έργα όπως το You all over Me (2006) ή το Black Plegma (2007) η διαδικασία της επικοινωνίας ανάμεσα στο «Εγώ» και τον «Άλλο» θολώνει, ενώ οι λέξεις τελικά δημιουργούν ένα φράχτη, σε μια σχεδόν στρουκτουραλιστική προσέγγιση όπου η γλώσσα αναδεικνύεται ως περιορισμός. Στο ίδιο πνεύμα τα Doubting Shoes (1998) με τα ασαφή όρια μεταξύ κατάφασης και άρνησης, θέτουν ερωτήματα πάνω στην υποκειμενικότητα σε όρους εδαφικοποίησης, ενώ η υποκειμενικότητα ως αποστασιοποίηση από έναν κόσμο όπου όλα αλληλοεξαρτώνται μεταξύ τους ερευνάται στα Lucky Lines (2002) και Part of All (2002).
Στη σειρά Wallpapers (2013), η αποστολή και η παραλαβή της Κυριακάτικης εφημερίδας σημαίνει κάτι παραπάνω από μια τρυφερή επικοινωνία μητέρας-κόρης. Η παρέμβαση της Οικονομοπούλου στα φύλλα της Καθημερινής, τα οποία της έστελνε η μητέρα της κάθε μήνα, σηματοδοτεί ένα χώρο ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, την προσωποποίηση του δημόσιου, την υποκειμενική ερμηνεία της πληροφορίας.
Εάν σύμφωνα με τον φιλόσοφο Gilles Deleuze η πληροφορία είναι το ελεγχόμενο σύστημα των λέξεων-εντολών που χρησιμοποιούνται σε μια δεδομένη κοινωνία, τότε τα έργα της Οικονομοπούλου με τις εφημερίδες ξεκινούν ως σχόλια στη διαδικασία ελέγχου για να καταλήξουν σε μια μηχανή αντι-πληροφορίας.
Στο Embroidery Protest on News (2016) το κέντημα μετατρέπει τις ειδήσεις σε κάτι χρωματιστό και χαρούμενο αλλά ανοίγει ταυτόχρονα μια συζήτηση πάνω στα μοτίβα διάδοσης της πληροφορίας. Πέρα από την πραγματική πληροφορία, η δομή της εφημερίδας προσδιορίζει τρόπους ανάγνωσης και κατανόησης των νέων, δημιουργώντας προτεραιότητες.
Στο Blocked (2017) τα ρολά που καλύπτουν τις ειδήσεις δημιουργούν ακόμα περισσότερους υπαινιγμούς για τις νέες συνθήκες κατασκευής της αλήθειας –τα όρια της γνώσης— ενώ ένα οργανικό διακοσμητικό μοτίβο πάνω σε έναν θλιβερό τίτλο εφημερίδας σχετικά με δυσάρεστες εξελίξεις στο χώρο της παιδείας, επιχειρεί μια μεταφορική επιδιόρθωση των ειδήσεων (Repair on News #10 [2020]).
Σε μια ατέρμονη ρευστότητα και κινητικότητα η καλλιτεχνική έρευνα της Οικονομοπούλου περιφέρεται γύρω από διάφορα θεματικά κέντρα πέραν αναπαράστασης, διατηρώντας όλη της τη δουλειά συνδεδεμένη μέσω εννοιολογικών γραμμών. Τα έργα της δεν στοχεύουν στο συγκεκριμένο αλλά είναι ανοιχτά σε διαρκείς ανανεώσεις. Η καλλιτεχνική της πρακτική απέχοντας από κάθε είδους γραμμικότητα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ριζωματική. Κάθε νέο έργο εξελίσσεται οργανικά, όπως συμβαίνει στη σειρά Growing Care (2005-2015) όπου οι κινήσεις των φυτών δεν υπακούν σε προκαθορισμένα όρια –δημιουργώντας συνεχώς δικά τους— σε μια θριαμβική έκφραση ελευθερίας, της ελευθερίας της ίδιας της φύσης.
Υπό αυτή την οπτική ο νέος κύκλος δουλειάς της, απορρέοντας από πολλαπλά νοηματικά κέντρα που έχουν προηγηθεί και υιοθετώντας την πιο πειραματική και αποσπασματική μορφή της Étude (Σπουδής), συνεχίζει, μεταμορφώνει και ανανεώνει την έρευνά της γύρω από την έννοια του ορίου, συνδέοντας τον φόβο του Άλλου και την απεγνωσμένη ανάγκη για ασφάλεια με τον τεράστιο –απεριόριστο—όγκο της καθημερινής πληροφορίας.
Η εφημερίδα μετασχηματίζεται σε φράχτη, πλέγμα, ευαίσθητο ιστό και χειροποίητα νήματα ενώ απατηλά όμορφα μοτίβα για κάγκελα καλύπτουν τις σελίδες της μιλώντας για το πορώδες και το ευάλωτο της ιδέας του ορίου. Η Οικονομοπούλου εμπνεόμενη από τα αριστοτεχνικά φτιαγμένα σιδερένια κάγκελα που παρατήρησε και φωτογράφησε στο Μεξικό, επέμεινε σε έναν σταθερό διάλογο μαζί τους. Τα πολύπλοκα οργανικά σχήματα που γεννήθηκαν από το διάλογο αυτό παράγουν ένα ανάμεικτο συναίσθημα θαυμασμού και προβληματισμού: Ένα κάγκελο, όσο όμορφο κι αν είναι παραμένει ένα σύμβολο φόβου.
Στα Fragments (2018), όλοι αυτοί οι προβληματισμοί -παλιοί και καινούριοι- δένονται στη μορφή ενός αποσυντεθημένου κουβαριού φτιαγμένου με νήμα από εφημερίδες, που θα μπορούσε κανείς να εκλάβει σαν την εκδοχή του Deleuze για το “dispositif” του Foucault. Είναι το σύστημα του εξουσιαστικού μηχανισμού που ωραιοποιεί τον περιορισμό, ενώ υποδηλώσεις του παντοδύναμου Παγκόσμιου Ιστού - με όλες τις υποσχέσεις γνώσης και ρίσκου που εμπεριέχει - προκαλούν μια σειρά προβληματισμών γύρω από τις έννοιες της μετα-αλήθειας και του ελέγχου.
Στην έκθεση To-Date, μία περισσότερο ριζωματική παρουσίαση παρά μια γραμμική γενεαλογία της δημιουργικής της πορείας, η Οικονομοπούλου επιχειρεί μια χαρτογραφία του χαοτικού σύγχρονου ιστού πληροφορίας και των ορίων που υποδηλώνεται μέσα από το ευρύτερο καλλιτεχνικό της έργο, προσφέροντας μας έναν μίτο, αν όχι για να βγούμε από τον λαβύρινθο αυτό, τουλάχιστον για να τον αποσυνθέσουμε.
